top of page
Поиск
  • Фото автораМаша Плотникова

Мин эьээм Сталинград кыргыьыытын кыттыылаа5а

Эһээм күһүн Гаврил Михайлович, Варвара Прокопьевна Плотниковтарга иккис оҕонон 1911 сыл алтынньы сүүрбэ күнүгэр төрөөбүтэ. Оҕо эрдэҕинэ олус чуумпу, бэтиэхэтэ суох эбит.

Уон биир саастааҕар, бандьыыттар айдааннара ааспытын кэннэ, 1922 сыллаахха Кэлтэйэ Сыырдаах оскуолатыгар үөрэнэ киирбит.Онно кини биир сыл үөрэммит, иккискэ үөрэнэригэр төрөппүттэрэ өрүскэ оттуур сирдэригэр чугаһаан , Эһэлээх Мэлдьэхсигэ көспүттэр.Эһээбин ийэтин таайыгар эбэтин убайа Кытаайап Атыыһыкка олордон куоракка үөрэттэрбиттэр.

Оскуолаҕа үөрэнэн бүтэн, политпросвет техникумугар үөрэнэ киирбит.1932 сыллаахха иккис кууруска үөрэнэн эрдэҕинэ, күһүн көмүстээх Алдаҥҥа үлэҕэ ыыппыттар.Косарев аатынан шахтаҕа үлэлээбит. Аҕалара 1932 сыллаахха өлбүт, ийэлэрэ соҕотох кыаллан олорбот буолан эһээм дьиэ кэргэнинэн Мэлдьэхсигэ көһөн кэлбиттэр.1934 сыл от ыйыттан 1 Мэлдьэхси нэһилиэгэр сэбиэт бэрэссэдээтэлинэн анаммыт.

1935 сыл саҕаланыытыгар Майаттан Төҥүлүлүүр суолга Суола үрэххэ муоста тутуллар буолбут. Ол кэмнэ мин эһээм дьаһалынан, ыйыытынан-кэрдиитинэн муоста саас үрэх уута киириэн иннинэ бэлэм буолбут.Ол тутуллубут муоста үйэ аҥарыттан ордук туһалаан турбут. Итинтэн тэптэн, 1936 сыл саҥатыттан Мас Булгунньахха оскуоланы тутан саҕалаабыттар. Нэһилиэгин дьоно-сэргэтэ турунан, мас кэрдиллиэҕиттэн оскуола тутуллан бүтүөр диэри үөрэ-көтө өрө көтөҕүллүүлээх кыттыбыттар, үлэлээбиттэр.

Эһээм Саха сиринээҕи сэбиэттэр маҥнайгы сийиэстэригэр кыттыбыт, онно муостаны Майаттан Төҥүлүлүүр суолу кылгас болдьоххо оҥорторон бүтэттэрбитин, саҥа оскуоланы көҕүлээн туттарабытын иһин, улаханнык сыаналаан, остуол чаһытын, бэлисипиэт, патефон бириэмийэлээбиттэр.1938 сыл тохсунньута үлэҕэ өрө таһаарыы быһыытынан, РИК бэрэссэдээтэлин солбуйааччытынан анаммыт. Ол кэмнэ бэрэссэдээтэлинэн Герасимов М.Е. үлэлии сырыттаҕына, репрессия иккис долгуна саҕаланан, норуот өстөөҕө диэн хаайбыттар. 1939 сыллаахха олунньуга БСК XVII сийиэһэ буолбут, ол кэннэ эһээбин норуот өстөөҕүн кытары үлэлээбит диэн дьиэтиттэн ыстыыктаах бинтиэпкэнэн кэнниттэн тирээн хас да буолан илдьэ барбыттар.Үс күн буолан баран босхолообуттар, үлэтиттэн устубуттар.Ол кэннэ дойдутугар төҥнөн лесхозка үлэлии сырыттаҕына 1942 сыл бэс ыйын бүтүүтүгэр аармыйаҕа ыҥырыллыбыт.Ол саҕана сулууспалаах үлэһит диэн ааттаан, дьонугар, кыра да буоллар,лимиит курдук бородуукта биэрэллэр эбит, онон дьоно хоргуйбатахтар.Эһээм Челябинскайга Чебаркул диэн ыстаансыйаҕа тиийэн, үс ыйтан ордук байыаннай-техническай үөрэтиини, бэлэмнэниини барбыт. Фроҥҥа чугаһатан Молотов куоракка тиэрдибиттэр, хаһан дьаһал кэлиэр диэри кэтээн, күүтэн олорбуттар.Ол сылдьан иһинэн мөлтөөн, байыаннай госпитальга киирбит.Бэс ыйыгар диэри эмтэммит. От ыйыгар ниэмэстэр Сталинграды төгүрүйбүттэрин Сибииртэн анаан илдьиллибит саллааттар эшалоннарыгар, Молотов куоракка турбут эһээм байыаннай чааһын холбоон, аһаҕас халлаан анныгар илдьэн, поездтан түһэрбиттэр. Онтон тута, күн тахсыыта көстөр хайсхатынан, « вперед, в атаку!» диэн хамаандалаан барбыттар.Ниэмэстэр ханна бааллара көстүбэт. Бокуойа суох минометунан ытыалыылларыттан сылбах курдук охтубут саллааттар өлүктэрин быыстарынан тумнан, үрдүлэринэн атыллаан ыйар хайысхаларынан бараллар уһу.Хаһан эмэ кэннилэрин хайыһан көрдөхтөрүнэ, аҕыйыахтааҕар өссө элбэх саллаат кэлэн иһэрэ көстөр уһу.Ол курдук, киэһэ хараҥарыар диэри бараллар,олох хараҥардаҕына тохтотон, аһаҕас сиргэ хоннороллоругар, кыра уулаах флягаттан ыймахтаан,сухой паектарын хабыалаан үссэнээт,наһаа сылайбыт буолан, утуйбутунан бараллар эбит.Сарсыарда халлаан сырдыыта, салгыы баралларыгар ниэмэстэр минометтуулларыттан өлөөччү аччаабат эбит. Хас да суукка оннук баран, ниэмэстэри төгүрүйүүнү ситэрэн, фронт инники лиинийэтигэр оборона оҥорбуттар.

Күн аайы кырыктаах сэрии мөлтөөбөккө барбыт, түүнүн эрэ аҕырымнаан тохтоон баран, халлаан сырдыыта ытыалаһыы саҕаламмытынан барар.Сэбиэскэй сэриилэр сөиөлүөттэрэ, тааҥкалара,ытар сэптэрэ-сэбиргэллэрэ элбээбитэ биллэр буолбут. Сталинграды ниэмэстэртэн босхолуур кимэн киирии сэбиэскэй сэриилэр килбиэннээх кыайыыларынан түмүктэммитэ.Германскай фельдмаршал Паулюс үс сүүс тыһыынчаттан тахса саллаатын, эписсиэрин кытта билиэн тутуллубуттар. Эһээм итинник ынырык кырыктаах сэриигэ кыттыбыта, хайдах этэҥҥэ, тыыннаах ордубутун бэркиһиирэ уһу.

Кыра тохтобул, сынньалаҥ кэнниттэн салгыы ниэмэстэри эккирэтэр, үүрэр сэриини саҕалаабыттар. Ол баран истэхтэринэ, атаҕар таптаран охтон түспүтүн бойобуой доҕотторо өйдөөн көрбөккө бара турбуттар. Эһээм ол охто сыттаҕына тааҥкалар тиийэн кэлбиттэр.Онно мастан тардыһан туран пилоткатынан далбаатаабытыгар, өлбөт быатыгар, тааҥка тохтоон, үрдүгэр олорсон иһээчилэртэн икки саллаат ойон түһэн , көтөҕөн илдьэн тааҥка үрдүгэр таһааран санитарнай чааска илдьэн туттараат, ааһа турбуттар. Госпитальга эмтэнэн, инбэлиит буолан , 1943 сыл ахсынньыга дойдутугар кэлбитэ.1944 сыл саҥа дьылы аймахтарын кытта көрсөн дьолломмут.

Эһээм ханна да сырыттар чиэһинэйинэн, хорсунунан, үлэһитинэн биллэрэ.Эһээм үтүө олоҕун сиэннэрэ биһиги киэн тутта салҕыыбыт.


2 просмотра0 комментариев

Недавние посты

Смотреть все
bottom of page